Cuối hạ, những ánh nắng gay gắt bắt đầu dịu dần trong làn nắng nhạt, những dải mây xanh nhẹ êm trôi, trời quê Hành Thuận đầu thu phảng phất gió thổi, một mùi hương nhẹ, thoáng qua, phía trên những quả thị vàng óng đu đưa trong gió. Có trái chin vàng, trái còn ửng màu xanh rờn.
Không biết cây thị nhà được trồng từ khi nào, nhưng chắc nó cũng hơn tôi vài tuổi bởi hồi ấy tôi còn bé xúi mà nó đã vươn tầm hơn cả nóc nhà rồi, những buổi học đầu năm cũng là lúc những quả thị ngã vàng, thỉnh thoảng lại theo tôi đến trường.
Tuổi nhỏ với những bao kỷ niệm nơi thôn dã, trong đó có những quả thị vàng tươi. Màu vàng ấy còn là màu của lá chuối già, màu của rơm rạ, quê hương. Những quả thị ủ trong máng rơm chín vàng, dù hương thơm mát lạnh, nhưng vẫn không thoát hết được cái mùi hương rơm rạ cũ.
Mùa thị chín thường cũng là mùa thu hoạch của vụ hè thu. Sắc vàng của thị chín góp thêm cho cái màu vàng gần như chủ đạo của bức tranh quê mùa gặt. Trong góc vườn, lấp loáng những quả thị vàng tươi xen với sắc xanh của lá. Bên dưới là rơm rạ vàng khô, ngoài đồng nhiều thửa ruộng chín tới đang chờ người gặt hái. Trên sân, vàng óng từng đụn lúa vừa tuốt, nằm phơi mình trong nắng. Những chú gà con lon ton nhặt thóc bên mẹ gà vàng mơ... Mùa này, bịch lúa nhà tôi thường ngát hương thị chín. Những quả thị hườm hườm được hái sớm phòng dơi ăn trộm, chỉ một đêm trong bịch lúa là chuyển vàng ươm, toả hương thơm nức mũi. Sáng nào đi học, tôi cũng moi ra vài quả cất trong cặp để mang đến lớp làm quà cho tụi bạn.
Quả thị chín, cơm vừa thơm vừa ngọt, nhưng lúc còn non thì vỏ xanh, cơm chát, chỉ có hạt thì trắng mềm. Chúng tôi thường đem rửa muối cho bớt chát rồi chia nhau nhai nghe dai dai sừng sựt như cùi dừa già vừa khô vừa cứng. Hồi ấy trên vách đất, cạnh chiếc giường tre, nơi tôi dùng làm bàn học, thường dán đầy những ngôi sao vàng sậm được xé từ vỏ của quả thị. Vỏ thị dai mềm. Chỉ cần dùng dao khía vào vỏ quả thị chín thành năm cánh, rồi lột ra là có một ngôi sao, dán trên vách đất cho khô, để dành làm vị thuốc trị bệnh giời bò, một bệnh ngoài da rất phổ biến trong đám trẻ con nông thôn thời đó. Chỉ cần gỡ cái "ngôi sao" vỏ thị đã khô đem đốt thành than, hoà với dầu phộng mà bôi lên chỗ "giời bò" vài lần thì sẽ liền da thắm thịt.
Thuở nhỏ ở quê, rất hiếm khi được ăn kem, ăn kẹo như trẻ nhỏ bây giờ. Thường là mùa hè, dăm bữa nửa tháng, nghe tiếng leng keng của ông bán cà - rem, hoặc kẹo kéo từ đầu đường là cả đoàn, cả lũ chạy ra nhìn. May hôm nào có được một hai trăm đồng mua một que mà mút. Có khi không có tiền mua kem, chúng tôi cũng lấy thị ra mà mút. Chỉ cần bóp cho mềm đều quả thị chín tới rồi cắn một lỗ nhỏ, rồi vừa mút vừa nặn thì cơm thị tuồng vào mồm cũng ngon cũng ngọt, nhưng chắc chắn... không bằng kem!
Lá thị xanh, theo kinh nghiệm dân gian cũng là một vị thuốc, được dùng rất phổ biến. Riêng gỗ thị, được cho là dai nhất trong ba loại cây ở nông thôn miền Trung: "Xoài giòn, mít dẻo, thị dai". Vì vậy, nó thường được dùng để làm nhà và lấy củi. Bọn trẻ chúng tôi thì thường chọn những cành thị vừa tầm để đẽo những cái vụ. Nhờ gỗ thị mềm, dẻo, lại có màu trắng, nên vụ đẽo từ cây thị thường được chuốc cho láng và chạy rất êm.
Những buổi chiều thu khi hoàng hôn lên mùi hương từ những quả thị chín lan tỏa ngào ngạt hòa quyện với mùi hương thơm của những loài hoa dại tạo thành một mùi hương quyến rũ khó phai mờ theo thời gian…
| Chiều hạ Sài gòn 28.08.2011 - Bài gửi của anh Nguyễn Hữu Thuận xóm 13 - Đại An - Hồi tưởng ký ức những năm 92 -93|
(Đã gửi: Mùa lá khô, Mùa chim cút )